Orman yangınları, ekosistem ve insan yaşamını, ekonomiyi doğrudan tehdit eden afetler arasında yer alır. Yangınla mücadelede lojistik hizmetler, afet anındaki topluca savunma ve atak yapma anlarını dikkate alırsak savaş harekât lojistiği gibi çok boyutlu bir yapıya sahiptir. Bu yazımızda, yangın öncesi hazırlık, yangın esnası müdahale ve yangın sonrası iyileştirme süreçleri, hava ve kara unsurları, insan ve ekipman yönetimi, yiyecek ve yakıt ikmali, yollar, heliportlar, kaçış ve güvenlik alanları, haberleşme olarak ele alınmıştır. Türkiye örnekleri üzerinden lojistik yaklaşımlar incelenmiştir.

Orman yangınları, iklim değişikliği, insan faaliyetleri ve doğal faktörler nedeniyle giderek artan bir tehdit oluşturmaktadır. Bu afetlerin yönetiminde yalnızca teknik söndürme faaliyetleri değil, lojistik planlama ve koordinasyon kritik öneme sahiptir. İnsan, araç, malzeme, haberleşme, bilgi değerlendirme, hava ve kara unsurları ile alan yönetimi, yangınla mücadelede sürekliliği sağlar. Bu süreç, yangının başlama haber alınması, ilk müdahale için yanan alana yer ve hava unsurlarının harekete geçirilmesi ile başlar. Söndürme işlevlerinin devamlılığı, bölgede altyapısı önceden planlanmış, hareket kabiliyetlerini destekleyen lojistik hizmetlerine büyük ihtiyaç vardır.

YANGIN ÖNCESİ LOJİSTİK FAALİYETLER

• Sabit su kaynakları (yangın havuzları, göletler ve su toplama çukurları), yangın eylem planları ve yangın risk haritaları dikkate alınarak, coğrafyanın izin verdiği alanlarda; yangına ilk müdahalede helikopter su alımlarının ve su atım için belirtilen güzergâhlara uygun, araları en az 5 km olan havuzların yapılması,

• Yapılan havuzların eksikliklerinin giderilmesi, ağır bakım gerektiren havuzların bakımlarının tamamlanması,

• Havuzlara su sağlayan kaynakların çalışıp çalışmadığının kontrolü ve eksikliklerin giderilerek su akışının sağlanması,

• Güvenlik için çevresinin kafes tellerle ihatasının yapılması ve eski ihataların tamirleri ile uyarıcı tabelaların yerlerine asılıp güvenlik önlemlerinin tamamlanması,

• Jeomembran havuzların otlanmasından dolayı kirlenmesi sonucu su alım risklerinin giderilmesi,

• Havuzlarda, su toplama çukurlarında su kaçakları var ise tamir edilmesi gerekmektedir.

• Orman yangınlarında havadan müdahalenin olmazsa olmazı su tedarikinin eksilmesinin anında tamamlanması için, planlamanın; hangi tankerlerin ne sürede doldurması gerektiği belirlenmelidir.

Bu işlemler güneş batımından sonra ve helikopter çalışmalarının bitiminden itibaren başlar. Birden çok helikopterin çalıştığı gün ışığındaki süreçte, havuzda eksilen suyun da tamamlanması gerektiğinden tüm unsurlarla bu havuzlara su tankerleri yönlendirilir. Orman yangınının sonlanması akabinde havuzlar, su toplama çukurları kontrolü yapılarak eksiklikleri giderilir ve bir sonraki operasyonlar için hazır hale getirilir.

YİYECEK VE YAKIT DEPOLARI

Orman yangınlarında çalışma süresi uzadığında, çalışanların enerji kaybının ve sıcaklığın maksimum olduğu; artı orman yangınının oluşturduğu olumsuz şartlar, daha fazla su ve yiyecek ihtiyacı oluşturur.

Operasyon süresinin belirsizliği: Yangında çalışan personelin yanında getirdikleri kumanyaların tükenmesi sonucu, 24 saat çalışmayı göz önünde bulundurarak planlanır. Dışarıdan gelen yardımcı personel de dikkate alınır, hesaplanır. Kalori kaybının karşılanması için kumanya temini ve bunların geniş alanda dağıtımı için görevlendirmeler yapılır. Kumanyanın tedariki ve dağıtımı yangın esnasında ve yangın sonrasında da devam edecektir.

Orman yangınlarında personelin yanında kullandıkları araçların da yakıt ihtiyaçlarının karşılanması elzemdir. Arazözler, su tankerleri, ilk müdahale araçları, teknik personelin araçları, dağıtım araçları, dozerler, greyderler, diğer iş makineleri, orman yangınına yardım amaçlı gelen kamu araçları, sivil araçların yakıt, aydınlatma ve arazi koşullarında yapılması gereken araç tamir işlemleri için bakım araçları da bulunmaktadır.

Hava unsurlarının yakıt ikmallerinin, yakın bir alana da veya orman yangını esnasında yeni yapılan geçici helikopter pistlerinin ve dumanın etkisinde kalmayan bir alan seçilir. Bu alana bütün araçların ihtiyaçlarını karşılayacak miktarda yakıt tedarik edilir. Yakıt ihtiyacı olan bütün araçlara koordinat bilgisi verilir. Yangın komuta merkezine bildirilerek yakıt ikmali yapılır.

Hava araçları ise uçuş süreleri ve yakıt durumuna göre, hava unsurları yönetiminden sorumlu yangın amiri kontrolünde yapılır. Hava unsurlarının ve yer unsurlarının yakıt ikmali yaptığı sürede müdahalede eksiklik oluşmaması önem arz eder. İkamesi olmayan araçların ikmali gerekirse görevlendirilen araçlarla yapılır. Ağırlıklı ağır makineler (dozer, greyder) ve kule arazözlerin yakıt ikmali de araçların bulunduğu yerde yapılır.

YANGIN EMNİYET YOLLARI

Orman yangınlarının, orman emvallerinin üretiminin, diğer ormancılık faaliyetlerinin ana unsurudur. Yolların yapımı yıllara sarih planlanarak yapılır. Yangın emniyet şeritleri (yangın durdurma zonları), yangın risk haritalarının, hâkim rüzgârların ve orman içi yerleşim alanlarının dikkate alınarak yapılır.

Orman yangını sürecinde, yangının yayılma yönüne göre yangını önleyici şeritler açılır. Araçların yanan alana müdahalesi için araç yollarına ihtiyaç olmaktadır. Bunların açılması; güzergâhın tespiti ve ağaçların güzergahtan kaldırılması ile iki dozer çalışır: birincisi güzergâh açar, ikincisi tesviye çalışması ile araçların trafiğine açar.

Müdahale şekline göre kılçık (kör) yolların da açılması gerekebilir. Ana yangın emniyet yolları yangınların durdurulmasında temel dayanak olup ikmal için devamlı açık kalmalıdır. Araçların geçişini engelleyecek bir duruma izin verilmemelidir.

HELİPORTLAR

Hava araçları iniş–kalkış noktalarının planlanması, orman yangınlarında çok dikkate alınması gerekmektedir. Dikkate alınması gereken ana unsurlar: hâkim tepelerde, duman baskısı olmayan; özellikle yangın gözetleme kulelerinin yakınında yapılması gerekir. Ana amaç; ikmal, haberleşme ve yaralanma gibi vakalarda yakıt ikmallerinde kullanılması; tehlike durumlarında güvenli iniş sağlamaktır.

KAÇIŞ GÜZERGÂHLARI VE GÜVENLİK ALANLARI

Personelin tahliyesi ve güvenliği için önceden belirlenmiş alanlar planlanmalıdır. Yangın amiri, yangın alanının çevresini detaylı gezerek yangının yayılış istikametinde olası durumlar için planlamalar yapar. Bunlar: açılacak şeritler, bozuk yollar, ağaçsız alanlar ve müdahale cephelerinin belirlenmesidir.

Bunların yanı sıra, yangın yayılması sırasında emniyetli alanların tespitini yapıp acil toplanma alanlarının hazırlıklarını yapar. Bunları kullanmak zorunda kalacak olan ekipleri bilgilendirir. Ana yollara çıkışı sağlayacak olan kaçış güzergâhlarını belirler ve bu yolları açtırır.

Havadan yangın alanını gözlemleme imkânı oluştuğunda derhal bunu yapar. Gözden kaçmış olan eksiklikleri, oluşan yeni avantajları da değerlendirerek yapmış olduğu planlamada yeniden revize eder ve emrindeki cephe amirlerine talimatlarını bu yönde bildirir. Araçlar bu kaçış veya toplanma yönüne göre konuşlandırılır.

TATBİKAT VE EĞİTİMLER

Personel ve gönüllülerin operasyon sırasında ne yapmaları gerektiğini, tecrübeli yangın uzmanları tarafından hazırlanan içerikler doğrultusunda nazari eğitime alınır. Burada öncelik can güvenliğini, ikincil olarak mal güvenliğini sağlamaktır.

Arazi eğitimin akabinde uygulamalı eğitimler başlar. Bunlar: yangın alanına gidiş, yangın alanındaki arazi kontrolü, yangının yayılış istikametinden müdahale seçeneklerinin belirlenmesi aşamalarından sonra uygulamaya geçilir.

Söndürme işlevi sürecinde yangın amiri konumundaki amir-öğretici, yapılan yanlışlara müdahale etmemelidir. Yapılan hatalar not alınarak değerlendirme aşamasında, uygulamaya giren ekiplerle beraber yapılır. Yangına giden timlerin her gün düzenli tatbikatlar yaparak fiziki ve uygulama tecrübesi diri tutulur; değişen şartlara göre yeniden eğitimler yapılır.

YANGIN ESNASI LOJİSTİK FAALİYETLER – İNSAN GÜCÜ VE OPERASYON GRUPLARI

Müdahale Grubu:
Ateş hattında görev yapan ekipler yeterli olup olmadığı saptanması ile takviye yapılır; bunlar özellikle dinlenmiş gruplardan seçilir. Yangın alanını bilen ekiplerin yanına, araziyi bilmeyen ekiplerin verilmesi ve takviye için gelen timin amiri ile beraber çalışması ve cephe amirinin emri doğrultusunda verilen görevi yapması istenir.

Orman yangınına müdahale işleri; arazinin yapısı, yangının yayılış şekli, ağaç türleri, coğrafi yapı, yerleşim yerlerine olan yakınlıklar göz önüne alınarak belirlenir. Yangın amirinin emrinde cephe amirleri oluşturulur. Cephe amirlerinin emrine timler görevlendirilir. Dozerler, greyderler bu cephe amirinin emrinde görev yapar. Hava unsurları yangın amirinin komutasında, onun direktifleri ile hareket eder; cephe amirlerinin hava unsuru talebi yangın amiri tarafından önceliğe göre karşılanır.

Orman yangınının afet boyutuna yaklaştığı öngörüldüğü andan itibaren, yakın illerden başta olmak üzere yer ve hava ekipleri de yangın alanına doğru kaydırılmaya başlar. Yangının kontrol altına alınıp soğutma çalışması başlamasıyla, uzaktan gelen ekiplerden başlamak suretiyle ekipler kendi görev alanlarına yollanır.

Destek Grubu:
Yangın alanında çalışan ekiplerin ivedilikle ihtiyaçları içme suyudur. Bununla beraber, eksik olan kişisel koruyucu malzemeler derhal tedarik edilerek görevlendirilen ekipler vasıtasıyla dağıtılmaya başlanır. Alana gelen personel sayısı ve gelmekte olan personel de dikkate alınarak; yanlarında getirdikleri kumanyalar bitmeden yeni kumanyalar sağlanır. Koordinasyonu bununla görevlendirilmiş şube müdürü sağlar.

Dışarıdan gelen ekiplerin dağılımı, yangın amirinin planlaması doğrultusunda ilk toplanma alanından sorumlu orman mühendisi tarafından yapılır ve takip edilir. Bu işlemlerin hepsi, yangın komuta merkezinin koordinasyonunda oluşturulur.

Yangın komuta merkezinde yangın konusunda uzman orman mühendisleri, haberleşmeyi sağlayan telsiz görüşmelerini takip eden, haberleşmedeki kanalları organize eden elektronik haberleşme mühendisleri de bulunmaktadır. Bu haberleşme, yangın seyrinde çok önem arz eder.

Telsiz görüşmelerinde karmaşaya mahal vermemesi için; kim, hangi kanalı kullanacağı; gelecek ekiplerin hangi kanaldan görüşme yapacağı ve telsiz kodları, bütün yangın sahasında çalışanlara yazılı bir liste ile bildirilir. Arazi koşullarının haberleşmeye elverişli olmadığı yerlerde yeni roleler oluşturularak sağlıklı haberleşme sağlanır.

Yangın gözetleme kuleleri, hâkim alanlarda olmasından dolayı; yangın komuta merkezi veya haberleşme merkezi, ikmal destek merkezi olarak kullanılabilir. Her kule verilen görevlerin takipçisidir. Değişen durumların tespitini, genel emirlerin ilgililere iletiminde önemli rol oynarlar.

Yangın esnasında oluşabilecek kaza, yaralanma, duman zehirlenmesi, yanık olaylarına müdahale amaçlı, tam donanımlı Sağlık Bakanlığına bağlı ambulanslar toplanma alanı ve hassas bölgelere yakın beklemeye alınır. Ambulanslarda oksijen tüpleri bulunmalıdır.

Yangın alanının güvenliği, çevreden gelen yoğun trafiği kontrol amaçlı İçişleri Bakanlığına bağlı emniyet unsurları tarafından, yangın komuta merkezi ile koordineli yürütülür.

Yangın komuta merkezine gelen haberler, görüntüler; İHA’lardan gelen bilgileri değerlendiren yangın uzmanı orman mühendislerinin değerlendirmesi sonucu, yangın amirinin kararına göre hareket edilir. Yangın yolları, heliportlar, kaçış güzergâhları, toplanma ve güvenlik alanları planlanır.

HAVA UNSURLARI UYGULAMA

Görev Dağılımı:
Helikopterler ve uçaklar; keşif amaçlı, spot yangınlarını ve belirlenen noktalara/güzergâhlara müdahalede kullanıldığı gibi, ulaşımın olmadığı yangın alanlarına personel taşıma görevlerinde de kullanılır.

Yangın alanında oluşan yaralanma:
Yanan alanda kalan personelin tahliyesinde, tahliye imkânı bulunmayan personelin bulunduğu alana su atarak bariyerler oluşturma görevleri vardır. Erişimin olmadığı noktalarda havadan malzeme ikmali de yapar.

İHA’lar keşif ve sıcaklık, meteorolojik değerler, rüzgâr hızını; yangın alanındaki enerji yoğunluklarının tespiti ile hedef tespiti sağlar. Hedef tespitiyle öncelikli alanlar belirlenir, yoğunlaşma bölgelerine dönüşümlü olarak yönlendirilir. Havada kalış süresi ve sorti döngüsü, su dolum süresi, uçuş süresi, suyun yangın alanına boşaltma ve dönüş süreleri hesaplanır. Yapılan değerlendirmeler sonucu alana takviye hava araçları yönlendirilir.

Yakıt ve İkmal Planlaması:
Mobil yakıt ikmal tankerleri ve heliportlar kullanılarak operasyonun sürekliliği sağlanır.

Hava–Kara Koordinasyonu:
Komuta merkezleri, hava ve kara birimleri arasında senkronizasyon sağlar. Hava unsurlarının rotaları, hangi su kaynaklarının kullanacağı, uçakların güzergâhları ile helikopterlerin güzergâhları belirlenir. Yangın amirinin görevlendirdiği teknik elemanlar tarafından gerçekleştirilir.

YANGIN SONRASI LOJİSTİK FAALİYETLER – DEĞERLENDİRMELER

Yangın soğutma çalışmaları bittikten sonra, yangın amirinin nezaretinde; cephe amirleri, hava ve yer unsurları, haberleşme sorumluları, yangın sahasında görevli teknik personeller toplanırlar. Yangın sürecinde olan aksaklıklar ve sebepleri tartışılıp tutanağa bağlanır; eş zamanlı yangın sahasında kontroller yapılırken, uzaktan gelen ekiplerden başlayarak eksilen veya yanan hortum ve ekipmanların tedariki sağlanıp yakıt–gıda ikmalleri tamamlanıp kontrolleri yapılarak görev yerlerine gönderilir. Bu gidişler kayıt altına alınarak yangın komuta merkezine bildirilir.

Personel ve ekipman bakım–onarımı, yakıt ve malzeme yenilenmesi işlemleri tamamlanır. Alanda yangın esnasında bozulan yollar, yangın emniyet şeritleri derhal bakıma alınır; yangın alanında üstü toprakla örtülen yanıcı maddeler tespit edilerek açığa çıkarılıp söndürülür. Bu işlem yapılmazsa yangın tekerrür etme ihtimali çok yüksektir.

Yangın havuzları, su toplama çukurları; tamire veya bakıma ihtiyacı olanların derhal tamiri/bakımı tamamlanıp su dolumunun sağlanması gerekir. Belirtilen işlemler, yangın komuta merkezinin görevlendirdiği orman mühendisleri ve orman muhafaza memurları tarafından yapılır. Bu kişiler, yanan bölgede çalışan personelden seçilir.

Sonuç olarak 1839 yılından beri faaliyet gösteren Orman Genel Müdürlüğü, orman yangınlarına karşı mücadelesine şehitler vererek devam etmektedir. YEŞİL VATAN KORUYUCUSU bu vatan evlatlarının, cennet vatan uğruna korkusuzca cehennem ateşi karşısındaki mücadelesini saygıyla selamlıyoruz.